.به
گزارش روابط عمومی دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها اولین نشست با مو ضوع انتخابات پیرامون "رسانه‌ها،
افکارسازی و افکارسنجی" بود که در روز شنبه 26 خرداد ماه 1403 در این دفتر برگزار شد. موضوع انتخابات ریاست جمهوری از اهمیت خاصی برخوردار بوده
است که دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها تصمیم به برگزاری نشست‌های تخصصی انتخاباتی
با "محوریت رسانه، روزنامه نگاری و تبلیغات" نموده است.
در ابتدای نشست دکتر زهره جوادیه ،کارشناس مجری این نشست
اظهار داشت :همانطور که میدانیم امروزه رسانه‌ها ابزاری
برای انتقال پیام‌های گروه‌ها و تشکل‌های سیاسی به
شهروندان به شمار می‌روند و به عنوان یکی از ارکان جهان مدرن
در پویایی و شکوفایی دموکراسی نقش فزاینده‌ای به عهده دارند و از این نظر، احزاب سیاسی می‌کوشند با دسترسی به رسانه فراگیرتر،
حجم نفوذ خود را در افکار عمومی افزایش داده و پیام‌های خویش را به مردم برسانند. رسانه،
به عنوان رکن چهارم دموکراسی نقش مهمی در ایجاد سایر ارکان دموکراسی از جمله انتخابات دارد.
در
این رابطه برنارد کوهن نظریه پرداز آمریکایی بر
این باور است که: رسانه‌ها ممکن است به ما نگویند چگونه بیندیشیم، اما به‌طور حتم به
نحو شگفت‌آوری، در بیان این نکته که به چه چیزی بیندیشیم موفق
هستند. البته نظریه پردازان دیگر هم همانند خانم "والتر لیپمن"
در کتاب افکار عمومی خود نیز به نوعی نظر کوهن را تایید می کند. او رسانه ها
را عامل اصلی ارتباط میان رویدادها و تصاویر آنها در ذهن انسان می داند. همچنین آقای" دونالد شاو»و « مک‌کومبز" در
نظریه برجسته سازی هم به این موضوع اشاره می کند که رسانه‌ها البته که نمی‌توانند «چگونه فکرکردن» را به مخاطبین تحمیل کنند. مخاطبان
هشیار از این توان برخوردارند که بر مبنای منطق و دیدگاه انتقادی خود دست به انتخاب
بزنند، اما می‌توانند (و توانسته‌اند) تعیین کنند که مردم
درباره «چه موضوعی» فکرشان مشغول باشد و چه چیز مسئله ما بشود. توجه داشته باشیم
که اولویت‌ها، همیشه توسط زمینه‌ها و موقعیت‌های اجتماعی تعیین نمی‌شود،. برجسته‌سازی
یعنی این اندیشه که رسانه‌های خبری با ارائه خبرها، موضوعاتی را که عامه راجع به آنها
فکر می‌کنند، تعیین می‌نمایند. بنابراین از این دیدگاه میتوانیم قدرت خاصی را برای
رسانه در شکل دهی به افکار عمومی جامعه متصور بشویم. حال این قدرت رسانه ای
نامحدود، محدود و یا به چه شکلی هست؟ «تاثیر
رسانه‌ها بر رفتار انتخاباتی,
در چه سطح و به چه میزان است؟» و «رسانه‌ها با چه شیوههایی
می‌توانند بر افکار عمومی
تاثیرگذار باشند؟" به عبارت دیگر تاثیر انواع رسانه‌ها
(تلویزیون, رادیو, مطبوعات, نشریات، اینترنت و شبکههای
اجتماعی) و نحوه کارکرد هر یک از آنها در انتخابات و میزان
تاثیر و نفوذ آنان بر افکار عمومی و شکلدهی
افکارسازی در جامعه چطور میباشد؟
این
نشست با حضور دکتر محمد عاملی( پژوهشگر مرکز افکارسنجی ایسپا ) ودکتر محمدرضا
رضایی،مدیر کل افکارسنجی صدا و سیما وپژوهشگر رسانه برگزار شد.
دکتر
محمدرضا رضاییدر پاسخ به این سوال گفت:انتخابات نقطه شاخص مراکز افکارسنجی است
برای مراکز افکار سنجی بحث انتخابات بسیار مهم است و انتظاری که از آنها می رود
این است که مردم چقدر اخبار و اطلاعات را از رسانه دریافت می کنند میزان مشارکت
برای ما مهم است اما اینکه چه کسی رای بیشتری دریافت می کند برای ما مهم
نیست.جامعه ایران جامعه بسیار پیچیده است و در واقع ایرانی ها لایه های پیچیده ای
دارند.شناخت و سنجش ایرانی کار راحتی نیست.دانش افکارسنجی در ایران در حال حاضر
بسیار بالنده استزیرا که با توجه به شرایط جامعه شناساسانه ،روانشناسانه و
ارتباطاتی جامعه مختلف شهرهای ایران انجام می شود.درست است که مخاطب امروز فعال
شده اما باز مطالعات زیاد نشان می دهد که رسانه ها همچنان تاثیر خود را بر مخاطب
دارند.در انتخابات 3 مرحله وجود دارد که عبارتند از:1-مرحله تبیین 2- مرحله تبلیغ
و 3- مرحله تهییج
وی
در ادامه افزود:تحولات اجتماعی تاثیر بسیار زیادی در انتخابات و رای دهی در جامعه
دارد.نکته مهمی که در مورد اعتماد به نتایج افکارسنجی وجود دارد اطلاعات آن است.حال
این سوال مطرح می شود که،چرا نتایج افکار سنجی در جامعه ما بصورت کالا خرید و فروش
می شود؟زیرا این نتایج دارای 3 توانایی هستند که عبارتند از:1- قدرت داشتن اطلاعات
2-هراس مراکز افکارسنجی از بی اعتمادی مردم و 3-هراس مسئولین از ایجاد شکل دهی
مارپیچ سکوت در جامعه .این عوامل باعث ایجاد جریان سازی می شود.
مدیرکل
افکارسنجی صدا و سیما در آخر گفت:نقش شبکه های اجتماعی از 1388 به بعد بوده است و
در مقابل رسانه های main stream قرار دارند.در حال حاضر امکان
افکار سازی و دستکاری اطلاعات در شبکه های اجتماعی وجود دارد.اگر افکارسنجی به
معنای تاثیر گذاری بر افکار عمومی باشد واقعا تبدیل به صنعت شده است که می شود آن
را با پول خرید.
مصرف کننده منفعل ، بکاربرنده کننده فعال
در ادامه نشست دکتر محمد عاملی پژوهشگر مرکز افکارسنجی
دانشجویان (ایسپا) اظهار داشت:شما وقتی از افکار سنجی و افکار سازی . صحبت می کنید گویا ما
نظرسنجی درست یا نادرست. دقیق یا غیر دقیق داریم. که البته داریم. اما از جهاتی
این تعابیر اسطوره است و ما به ازای واقعی ندارد.
دو ریکرد
در مورد مصرف پیام:
یک رویکرد مصرف کننده را منفعل می
داند . دیدگاه رولان بارت، تئودور آدرنو و ژان بودریار در اینجا قرار میگیرد. از
این منظر مصرف کننده موجودی است منفعل که صرفا کالای تولید شده(کالای مصرفی، فیلم،
سریال، اخبار، ..) را می بلعد. در حوزه مطالعات رسانه نیز چنین دیدگاهی وجود دارد
. پرایمینگ تئوری، برجسته سازی، فریمینگ تئوری از آن جمله اند.اما برخی از
اندیشمندان حوزه مطالعات فرهنگی مصرف کننده را فعال می دانند.به عنوان مثال میشل
دوسرتو با طرح مفاهیمی چون جنگ چریکی ، بازی کردن در درون زمین حریف و همزیستی این
ایده را مطرح میکند که کنشگر مصرف کننده منفعل نیست بلکه خلاقانه هر نوع کالایی را
آنچنان که به نفع شان باشد مصرف می کنند.از نظر دوسرتو کنشگر بازی گوش و بازیگر
است. او از طریق تاکتیک هایی خلاقانه هر چیزی
که به دست می آورد به آن بسنده نمیکند ، بلکه آن را دستکاری میکند. کار بکارگیرنده واسازی و تولید ثانویه کالاست. یعنی تبدیل کالای مصرفی به یک کالای
دلخواه برای خود مصرف کننده.مصرف کننده در درون نظام انضباطی قدرتمندان بازی خود را انجام میدهد. او مصرف
کننده ساکتی نیست بلکه محصول ارائه شده را مطابق با خواست خود مصرف می کند.
در مورد نظرسنجی ها نیز چنین چیزی
وجود دارد. اغلب تصور میشود افکار سازی کار نظام قدرت است حال انکه در میان توده
مردم نیز امری صورت میگیرد.
اگرچه اعتبار بنگاه های افکارسنجی
در جای خود اهمیت دارد اما تفسیر نهایی آن توسط مصرف کننده به صورت خلاقانه صورت می
گیرد.
در
انتهای نشست دکتر زهر جوادیه گفت:بر اساس مباحث مطرح شده نباید نقش رسانه در افزایش
مشارکت عمومی در انتخابات را نادیده گرفت. بنابراین انتخابات، مهم‌ترین، بارزترین و
قابل‌اندازه‌گیری‌ترین نوع مشارکت افراد در عرصه سیاسی است و اخلاق اجتماعی شهروندی
را به نمایش می‌گذارد. در روزهایی که ما را به چهاردهمین انتخابات ریاست‌جمهوری ایران
نزدیک میکند، از تأثیر رسانه در انتخابات نباید غافل بود، چرا که یقیناً همه ما مطلع
هستیم که زندگی بدون رسانه حداقل به شکل مدرنش ناممکن و نامیسر خواهد بود.