گزارش تکمیلی نشست تخصصی "بررسی گرایش نوجوانان به اپلیکیشن لایکی در ایران"

نخستین هم‌اندیشی تخصصی کرونا و اپلیکیشن لایکی روز سه‌شنبه 14 بهمن  ماه از ساعت 10 الی 11:30در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها به صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد. اپلیکیشن لایکی، Likee ،  پلتفرمی برای ساخت و ویرایش ویدیو و عکس است.کاربران می‌توانند با استفاده از جلوه‌های ویژه موجود در برنامه لایکی، ویدیوهای جذاب بسازند یا به روی ویدیوهای خود موسیقی مورد علاقه‌شان را بگذارند. علاوه بر ارائه امکان ویرایش فیلم و عکس، Likee یک شبکه اجتماعی نیز محسوب می‌شود که بیشتر کاربران آن نوجوانان کم سن و سال هستند. برخی از امکانات اینستاگرام مانند لایو ،اشتراک‌گذاری و امکان دیدن ویدیوهای دیگران در این اپلیکیشن نیز وجود دارد. ویژگی‌ها و امکانات ساخت ویدیو در این اپلیکیشن به اپلیکیشن تیک تاک شباهت بسیاری دارد. امروزه برنامه لایکی در سراسر دنیا و از جمله ایران هوادارن بسیاری دارد. به تازگی شمار کاربران این برنامه از مرز 500 میلیون نفر نیز گذر کرده است. شناخت و تعمق در مباحث نوین امروزه امری ضروری و اجتناب ناپذیر است لذا بررسی وپژوهش در خصوص نقش اپلیکیشن لایکی در دوران کرونا،  و تاثیر آنها درکاربران ازمهمترین دغدغه‌های روز دست‌اندرکاران این حوزه است. در این نشست که با حضور متخصصان و پژوهشگران همچون جناب آقای محمد‌رضا فرهادی، مدیر گروه علم داده پژوهشگاه توسعه فناوری‌های پیشرفته خواجه نصیرطوسی، سرکار خانم مهندس نیلوفر رادنژاد؛ پژوهشگر حوزه آینده‌ پژو هی و دکتر گیتا علی آبادی ؛مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها برگزار شد، محورهای زیر مورد بحث و بررسی قرار گرفت:

-  چالش‌ها و تهدیدهای اپلیکیشن لایکی

-  ضرورت توجه به نقش اپلیکیشن لایکی در کاربران خصوصا نوجوانان

- راهبردهای رسانه ‌برای اطلاع رسانی در خصوص تاثیر اپلیکیشن لایکی در کاربران

-  مدیریت استفاده از اپلیکیشن لایکی

در ابتدای نشست دکتر گیتا علی آبادی ؛مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها ،ضمن خوش آمد گویی اظهار داشت: با توجه به اینکه اپلیکیشن لایکی، Likee ،  پلتفرمی برای ساخت و ویرایش ویدیو و عکس که بیشتر کاربران آن نوجوانان کم سن و سال هستند و .کاربران می‌توانند با استفاده از جلوه‌های ویژه موجود در برنامه لایکی، ویدیوهای جذاب بسازند یا به روی ویدیوهای خود موسیقی مورد علاقه‌شان را بگذارند. علاوه بر ارائه امکان ویرایش فیلم و عکس، Likee یک شبکه اجتماعی نیز محسوب می‌شود ،تا چه حد توانسته در بین نوجوانان جایگاه خودش را باز کند؟

محمد‌رضا فرهادی، مدیر گروه علم داده پژوهشگاه توسعه فناوری‌های پیشرفته خواجه نصیرطوسی گفت: با سلام و عرض احترام خدمت شما و همکارانتان، بسیار خوشحالم که يک بار دیگر در این جلسه ارائه،همراه تیممان شرکت کردیم. قبل از شروع ارائه دو مقدمه مهم دارم اول: با توجه به حجم گسترده فعالیت‌های هفته اخیر، از جمله پیک کاری، تشکیل فوکوس گروپ، برنامه زمان‌بندی‌شده و شرایطی مبتنی بر یک story tellingمشخص برای هر جلسه، آمادگی جهت برگزاری این جلسه بسیار دشوار بود. در اینجا جا دارد که از حضور آقای داودی، سرکار خانم نیلوفر رادنژاد که تا دیشب ساعت 10 در مجموعه، برای ارائه‌‌ای با کیفیت مدنظر، تلاش کردند و بخش دیگر کار را تا ساعت سه و نیم شب تکمیل کردند، تشکر کنم. در همین جا از تعهد و مسئولیت‌پذیری اعضای تیم که برای به موقع انجام دادن این پرزنت همکاری کردند، سپاسگزارم.

اگر خاطرتان باشد در ارائه قبلی آقای محمدی را نداشتیم. از حضور ایشان به‌عنوان کارشناس ارشد مدیریت رسانه و خانم رادنژاد کارشناس ارشد مهندسی آینده‌پژوهی استفاده خواهیم کرد و سعیمان بر این است تا در حیطه ماموریت خود به‌درستی وظایفمان را انجام دهیم.

در ارائه قبلی سربند واقعه کرونا پروژه‌ای را Runکرده بودیم تا پویش و پایشی در این حوزه انجام شود و بر اساس مدل پویش محیطی‌مان، یک ارائه نسبتاً مفصلی انجام دادیم و در کنار آن اندیشکده‌های دنیا و خروجی‌های آنها را توسط سرکارخانم سپیدبری پرزنت کردیم، که از جمله کارهایی بود که برای کارفرمایانمان در راستایمسئولیت اجتماعی، به ترویج و برگزاری این محتوا اهتمام ورزیدیم. اما از آنجا که ارائه‌های مرتبط با کرونا یا پساکرونا ادامه‌دار است، ایده‌دیگری مدنظر و مورد موافقت کارفرما قرار گرفت. این ایده از آنجا نشئت گرفت که با توجه به تعطیلی مدارس و شروع قرنطینه، کودکان و نوجوانان ما در بهار 99 در منازل خود فرایند یادگیری و آموزش را گذراندند و از طرف دیگر دسترسی ایشان به گوشی و تبلت‌ها که در بهترین حالت زمان دسترسی سه یا چهار ساله آینده را می‌طلبید، ظرف یک سال انجام شد. و علی‌رغم درخواست‌های مکرر فرزندان، والدین این دسترسی را برای سه یا چهارسال آینده می‌دیدند، وجود فرایند آموزش غیرحضوری به دلیل شیوع کرونا، والدین را به سرعت با این پدیده مواجه کرد. در حال حاضر فرزندان گوشی‌هاو تبلت‌های به روز و متصل به اینترنت دارند که این دستیابی زودهنگام اتفاقات جالبی را رقم زد. از آنجایی که فقدان سینما، تئاتر، پارک، مدرسه، پاساژها و باشگاه‌های ورزشی اوقات فراقت فرزندان را محدود کرد به‌طوری که با هیچ چیز پر نمی‌شد، ظهور و کاربرد اپلیکیشنLikeeبرجسته شد.

ارائه تهیه شده مشتمل بر دو بخش است: بخش اول صحبت در مورد تیک تاک، پلتفرمی که دنیای نوجوانان را منفجر کرد که بر اساس گزارشی در مجله آتلانتیک که خانم رادنژاد پرزنت خواهند کرد، بررسی خواهد شد و بخش دوم بررسی گرایش نوجوانان ایران به اپلیکیشن Likeeرا شامل می‌شود. در این مبحث ضمن ارائه محتوای گردآوری شده، تلاش داریم از شما هم فیدبکی بگیریم و جلسه جنبه پنل خبره‌گی پیدا کند و به واقع بررسی کنیم برای مواجهه با این اپلیکیشن و مشابه آن، چه باید کنیم؟ باید بگویم که بخش راهکارها هنوز نهایی نشده اما با توجه به این که این جلسه جهت استفاده از نظرات شما هم هست، می‌خواهیم هم کارمان با نظرات شما کامل‌تر شود و هم جنبه ترویجی کار که هدف اصلی این ارائه است، به نتیجه برسد. از اینجا به بعد ارائه را به خانم رادنژاد می‌سپارم که ارائه مطالعه تطبیقی موضوع بسیار داغ اپلیکیشن تیک تاک که در کشور آمریکاانجام شده را بر عهده دارند و بعد از آن بنده با اپلیکیشن Likee در خدمتتان خواهم بود.

در ادامه نشست مهندس نیلوفر رادنژاد؛ پژوهشگر حوزه آینده‌ پژو هی با ارائه پاور پوینتی افزود:

توضیحی که قرار است در مورد اپلیکیشن تیک‌تاک عنوان کنم برگرفته از مطلبی است تحت عنوان 98 million Tiktok followers can’t be wrongاست که خانمی به نام ریچل مونرو در مجله آتلانتیک منتشر کردند که با بررسی مطلب از لحاظ محتوایی، متوجه مطلوبیت تحلیل شدیم و با دنبال کردن خود خانم مونرو متوجه شدیم که در کنار جستارنویسی مستقل،به کار آتش‌نشانی داوطلبانه و مجری‌گری رادیو هم مشغو‌ل‌اند. ایشان نامزد دریافت جوایزی در حوزه روزنامه‌نگاری شدند و کتابی در زمینه زنان با عنوان «ذائقه‌های وحشی: چهار داستان واقعی درباره زنان، بزهکاری و شیفتگی» منتشر کرده‌اند.وی نگاهی ماجراجویانه و متفاوت به پدیده‌های مختلف دارد، به‌خصوص در اپلیکیشن TikTok و مصاحبه با فعالین این حوزه یا همان tiktoker‌ها مطلبی کامل و مطلوب تهیه کرده‌اند.

ماجرای tiktok از سال 2014 شروع می‌شود. بر اساس پژوهش‌های انجام شده در آمریکا، نوجوانان بیشتر به دنبال‌کردن ویدئوهایی در یوتیب هستند، که لزوماً سلبریتی‌های هالیوود را شامل نمی‌شود و اقبال به سمت ویدئوها و جذابیت‌های بصری این نوع از رسانه‌هاست تا شخصیت‌های مشهور و متفاوت جامعه. در پژوهش دیگری که در سال 2017 انجام شد، معلوم شد که به‌طور میانگین 71 درصد نوجوانان، به مشاهده 3 ساعت ویدئو می‌پردازند و از همین زمان کم‌کم موجبات شکل گرفتن Tiktokفراهم می‌شود، تا اینکه تیک تاک در سال 2019 با هفتصد میلیون بار دانلود رتبه دوم پربازدیدترین آپ را به خود اختصاص می‌دهد. در سال 2020 به مدد ظهور یا بروز ویروس کرونا و به دنبال آن تعطیلی مدارس و ماندن زیاد بچه‌ها در خانه به صورت روزانه،افزایش اقبال تیک تاک به دو میلیارد دانلود و کسب رتبه اول محبوب‌ترین آپ را به‌دنبال داشت. باافزایش تولید ویدئوهای نوجوانان اپلیکیشن Doyin در چین عرضه می‌شود که در سال 2017 به tiktokتغییر نام می‌دهد و توسط شرکت bytedance تولید و منتشر می‌شود. بعد از چند ماه این شرکت، آپ موزیکالی آمریکایی لی را خریداری می‌کند که اقبال چندانی در آمریکا نداشت ولی مأموریتش و نوع کارش خیلی به tiktok شبیه بود. در سال 2018 Bytedanceاین دوآپ را با هم ادغام و تحت عنوان tiktok به کل جهان عرضه کرد که اقبال این آپ تا آنجا افزایش یافت که در سال 2019 دومین آپ پردانلود می‌شود و از اینجا شهرتش آغاز می‌شود. حال باید پرسید چه چیزی باعث محبوبیت این اپ در میان نوجوانان می‌شود؟ وجه تمایز tiktok بر خلاف سایر آپ‌ها مثل linkdin، facebook، towiter و حتی اینستاگرام که نسبت به وقایع اجتماعی، اعتراضات و وقایع سیاسی و ... واکنش نشان می‌دهند و درگیر این مسائل می‌شوند، اپ tiktokصرفاً خودش را مبنی بر تفریح و سرگرمی و ترغیب خلاقیت و به ارمغان آوردن  موضوعات جدید برای کاربران تعریف می‌کند و در همین حیطه باقی می‌ماند و تا آنجا که در زمان بروز اعتراضات، اتهاماتی به آنها وارد می‌شود که آپ و سیاست‌های مبنی بر سرکوب پست‌های اعتراضی است ولی در بررسی‌های انجام شده و توضیحات ارائه شده مالکین این آپ که همان شرکت bytedence ارائه داده است به دلیل نوع مکانیزم کاری این آپ پست‌های غیرجذاب کم‌کم از پست‌های منتشر شده حذف می‌شوند و آن پست‌هایی که مبنای اعتراضی داشتند به دلیل عدم جذابیت برای کاربران خود به خود حذف می‌شوند و مدیران آپ هیچ دخل و تصرفی در آن نداشتند. عموماً پست‌های این آپ مبنی بر تنها عامل جذابیتش و آن رقص و حرکات موزون است. و نکته دیگر این که مخاطب در کنار آن می‌تواند با محتوایی غیرقابل پیش‌بینی با خرده‌فرهنگ‌های متنوع کاربران گوناگون خلاق موضوعات جدید مواجه شود که جذابیت اپ را دو چندان می‌کند. به همین دلیل این اپ، مورد اقبال زنان به‌عنوان اولین گروه قرار گرفت. کاری که خود اپ انجام می‌دهد همانند دیگر اپ‌ها که به هوش مصنوعی دسترسی دارند و الگوریتم‌های یاد گیرنده در اختیار دارند، این است که بر اساس محتوایی که کاربر دنبال می‌کند، یاد می‌گیرد و گرایشات وی را متوجه می‌شود و در پیشنهادات بعدی صفحه میز سفارشی محتوا یا FYP یا اصطلاحا صفحه برای تو، محتوایی که بر اساس تجربه کاربری که از استفاده‌های کاربر به دست آورده، شناسایی می‌کند و پیشنهاد می‌دهد. هر چه این ارتباط بیشتر شکل می‌گیرد، اپ، کاربر را بهتر از خودش می‌شناسد و محتوای متناسب‌تری را در اختیارش می‌گذارد که به دلیل قدرت زیاد کنترل و هدایت کاربران و کمک در دنبال کردن موضوع مطلوبشان اصطلاحاً غول الگوریتم گفته می‌شود. از طرفی این اپ کاملاً مبنی بر نظر، علائق و گرایش مخاطبان است و به همین دلیل شایسته‌سالارانه است. چرا که محتوایی می‌تواند دیده و مطرح شود که مورد اقبال عموم قرار گیرد. لازم به ذکر است که در این محیط شخصیت حقوقی مثل سلبریتی‌ها مطرح و ارجح نیست و جذابیت محتوا برای مخاطب، دلیل اصلی دیده شدن و مطرح شدن است.

پس از صحبت در مورد کلیت محتوا و سازوکار این اپ، قصد داریم داستان پشت پرده آن چیزی که می‌بینیم راببینیم. با یک مثال و روایت که در همین بحث برداشت کردیم به این موضوع خواهیم پرداخت. همان‌طور که در اسلاید مشاهده می‌کنید این ساختمان کلاب‌هاوس بورلی‌هیلز است، جایی که گروهی از تیک‌تاکر‌ها که به صورت ویژه و تخصصی در اپ تیک‌تاک تولید محتوا می‌کنند، در زمانی مشخص در قبال دریافت هزینه در این مکان مشغول به تولید محتوا جهت کسب درامد و اهداف هستند. همانطور که در اسلایدهای بعدی در قالب عکس می‌بینید، این اماکن امکانات مختلفی دارند.

امیر بن یوحنان یکی از تیک تاکرهایی است که در زمینه سرمایه‌گذاری املاک فعالیت می‌کند و بعد از آشنا شدن با این اپ توسط فرزندانش علیرغم داشتن حس اتلاف وقت، توانست با افرادی آشنا شود که از اپ‌ها و شبکه‌های اجتماعی کسب درآمد بهره می‌بردند و به اصطلاح وی شبیه دوران تب طلا در غرب وحشی در تکاپوی کسب درآمد بودند.

اسلایدهای بعدی تصاویری از حضور جمع نوجوانان در این کلاب‌هاوس‌ها را نشان می‌دهد که با بهره‌برداری از امکانات موجود به تولیدمحتوای مطلوب می‌پردازند.

یکی دیگر ازاین تیک تاکرهای مشهور، کاسیوس دین 18 ساله عکاس و ساکن هاوایی است. وی از سلبریتی‌های تیک‌تاک عکس می‌گیرد و با انتشار آنها کسب درآمد می‌کند. با توجه موضوع به عکس اسلاید، روز همکاری افرد فعال در این اپ در کلاب هاوس روایت می‌شود که افراد دور هم جمع شدند و مثل ورک شاپ در کنار هم کار خودشان را انجام می‌دهند و علیرغم رنج سنی 12 تا 30 سال، از فرصت استفاده از تجارب و آشنایی با هم و گسترش شبکه اجتماعی بهره می‌برند.

تیک‌تاکر بعدی خانم تیلا دان با 23 سال سن، از سالمندان کلاب بورلی هیلز محسوب می‌شود. دلیل شهرتش، علیرغم بلدنبودن شنا، به تولید محتواهایی با موضوع لباس‌های متنوع شنا در قالب عکس و فیلم می‌پردازد. وی در سنین کمتر بازیگر و صداپیشه بود ولی در حال‌حاضر از این راه کسب درآمد می‌کند.

نفر سوم داستان زندگی محبوب‌ترین شخصیت تیک‌تاک در سال ،2019 خانم چارلی دامیلیوی 16 ساله است که با محتوای حرکات موزون و رقص با اقبال زیاد مواجه شده است. وی از دوران کودکی در این زمینه هنری فعال بوده و در عین حال که رقص معمولی‌ای دارد، برای بسیاری از فالوورهایش الهام‌بخش است به‌طوری که تا سپتامبر 2020، حدود 94 میلیلون دنبال‌کننده داشته که 80 درصد آنها دختر هستند. دلیل محبوبیت رقص ایشان، قابل اجرا بودن آن برای همه است. در حالی که در تحلیل‌ها آمده با توجه به حضور افراد ماهرتر در این زمینه هنری و performanceماهرانه‌تر، ویژگی محتوایی ایشان سهل‌والوصول کردن این هنر برای مخاطبان است که با اقبال بیشتر مواجه شده است. نکته جالب و جذاب‌تر دیگر داستان این خانم که موجبات افزایش شهرتش را فراهم آورده، جذب اقبال‌های سیاسی، هنری است، تا آنجا که فرماندار اوهایو آقای مایک دواین برای ترغیب جوانان به ماندن در خانه در دوران کرونا برای رعایت قرنطینه،از این خانم برای ایجاد یک محتوا یا performance در تیک‌تاک دعوت کرد تا با اجرای 15 ثانیه‌ای به تولید محتوا در این زمینه بپردازد.و پیامدش 95 هزار نفر بازدید در 10 دقیقه تیک‌تاک و 28 هزار نفر در توئیتر شد. از طرف دیگر خانم جنیفر لوپز خواننده آمریکایی از ایشان برای ابتدای موزیک ویدئو دعوت به عمل آورد. از طرفی افزایش محبوبیت وی باعث ایجاد چالش در فضای مجازی شد که خود منجر به افزایش بازدید شد. باید گفت یکی از راههای افزایش محبوبیت در فضای مجازی رقم زدن اتفاقات و منفی و مثبت و به نمایش است که خود باعث افزایش فالوور، بازدیدکننده و ... می‌شود. به طوری که دو هشتگ#teamcharli و #unproblematic queen در حمایت از چارلی دامیلیو ترند شده است.  و دلیل اصلی طرفداری از ایشان خودمانی و راحت بودنش است و در ملاقاتی که خانم مونرو با خانواده این دختر داشته صمیمت محتواهای تولید شده را نشئت گرفته از خانواده صمیمی می‌داند. به همین دلیل در اسلایدهای بعدی شاهد ایفای نقش کل خانواده در ایجاد محتوا برای تیک‌تاک و یوتیوب جهت کسب درآمد خواهیم بود.

در حال حاضر صفحه یوتیوب چارلی 9 میلیون و صفحه خانوادگی‌اش 600/1 هزار نفر و یوتیوب خواهرش با نام دیکسی دامیلیوDixiD`amellio300/7 هزار نفر فالور دارد. از یک دوره‌ای این خانواده هر هفته با تیک‌تاکرهای مختلف ملاقات داشتند و تجارب بیزینسی‌شان را راه‌اندازی کردند و این موفقیت تا آنجا بود که خانم دامیلیو توانست از ایالت کنتیکت به لس‌آنجلس نقل مکان کند.

نکته‌ای که در موفقیت این خانواده و دو دخترانشان و به‌خصوص چارلی موثر است، در جذب فالوور رویکردی محتاطانه دارند و محتواهای شخصی خود را به اشتراک نمی‌گذارند و محتواها صرفاً حول موضوع رقص و حرکات موزون است. مایک، پدر چارلی علوم سیاسی خوانده و مؤسس بعضی از برندها در حوزه پوشاک است که به واسطه آشنایی با تکنیک‌ها و علم کسب و کار به این دو دختر و خانواده کمک‌های شایانی کرده است به‌طوری که چارلی و دیکسی دومین و سومین تیک‌تاکر پردرآمد در سال 2020 شدند. لازم به ذکر است رتبه اول تیک‌تاکر از سال 2019 تا 2020 مبلغ 5/6 میلیون درآمد داشته و تاکنون از درآمد این دو نفر اخباری منتشر نشده است. خانواده چارلی علاوه بر فعالیت در تیک‌تاک به راه‌اندازی پادکست و انتشار کتاب هم مشغولند.

در نهایت باید گفت تیک‌تاک در شرایط شیوع کرونا از شانس خوبی برخوردار شد چرا که همه کاربران چه اینفلوئنسر و چه مخاطب ساده زیادی را در خانه به سر می‌بردند و کاری به جز استفاده از گوشی موبایل نداشتند. از این رو شاخ‌های تیک‌تاک در بهار سال 2020 به واسطه این فرصت، بیشتر شهرت خود را به دست آوردند. با وجود این موفقیت‌ها، جمع‌شدن تیک‌تاکرها در کلاب‌ها برای تولید محتوا، مشکلات زیادی را برای شهرداری‌ها و ارگان‌های شهری ایجاد می‌کرد به‌طوری که با ممانعت کاری مواجه می‌شدند. اما باز در هر حال رکورد دو میلیارد دانلود کم نیست و نشان از جوابگو بودن این شرایط و بستر دارد.

نکته دیگری که باید در نظر گرفت و تیک‌تاکرهای حرفه‌ای به ان واقفند این است که شهرتی که از این راه به دست می‌آورند در شرایط خاصی فراهم شده و ممکن است هر لحظه و در یک چشم به هم زدن از بین برود. چرا که ترندها به سرعت ناپدید می‌شوند و پلتفرم‌ها امکان تعویض دارند، تا آنجا که یکی از شخصیت‌های معروف تیک‌تاک با وجود فعالیت در سه اپلیکیشن با کنار گذاشتن و حذف مواجه شد و از این رو احساس تعلق ویژه‌ای به این اپلیکیشن وجود ندارد. حتی در مصاحبه‌های خانم مونرو اذعان داشتند که منتظریم و آمادگی داریم که در پلتفرم دیگری فعالیت کنیم. این مقدمه بسیار کمک خواهد کرد تا با فضای ذهنی، کاری اپلیکیشن‌ها و دید نوجوانان استفاده کننده بیشتر آشنا شویم.

محمد‌رضا فرهادی، مدیر گروه علم داده پژوهشگاه توسعه فناوری‌های پیشرفته خواجه نصیرطوسی  در ادامه این نشست اضافه کرد:در حال حاضر تیک‌تاک توسط ترامپ در ایالت متحده به دو بهانه فیلتر شده است که به دنبال آن خود ترامپ هم فیلتر شد و ممکن است بایدن تیک‌تاک را از فیلترینگ خارج کند. و اما دلایل فیلتر شدن تیک‌تاک توسط ترامپ 1. دعوای چند ساله‌اش با چینی‌ها و تلاش در آزار دادن آنها 2. موضوع بحث big data و داده‌های مردم این کشور که سرمایه‌ای بسیار ارزشمندتر از نفت است.

جالب بود که خود ترامپ در سال 2016 به واسطه حمایت رسانه‌ای چون توئیتر رأی آورد و عنوان کرد با اکانت توئیترم به نوعی صاحب رسانه هستم. ایشان با توجه به سابقه تهیه‌کنندگی در برنامه show talk به خوبی با رسانه آشنا بود و این هوش باعث شد تا در سال 2016 مستقیماً با مردم و طرفدارانش ارتباط داشته باشد. ولی سال 2020 به کلی ورق برگشت و رسانه‌های مختلف در شبکه‌های اجتماعی و حتی فاکس نیوز که رسانه‌ای نزدیک به جبهه جمهوریخواه هست، از ایشان انچنان که باید و شاید حمایت نکرد و جالب‌تر آنکه اتفاقاتی افتاد که شاید در طول 10 سال اخیر که شبکه‌های اجتماعی در دنیا رایج شدند، باورنکردنی بود و کسی فکر نمی‌کرد از سوی همین شبکه‌ها مورد تهدید قرا گیرد و اکانتش مسدود شود و علیه وی پیام بگذارند و به نوعی او را منزوی کنند.

بسیاری از کارشناسان علوم سیاسی و آینده‌پژوهی عنوان می‌کنند که ما با عصر پساترامپ مواجه خواهیم شد و ترامپ خود را به چند دلیل در این عصر بالا نگه می‌دارد که طرفدارهای حمله کننده به کنگره را دارد و در ادامه احتمال دارد شبکه تلویزیونی خودش را راه‌اندازی کند و فعالیتش را در تلگرام بیشتر کند و به نوعی در سال 2024 دوباره برگردد.

در پژوهش و پویش محیطی‌ای که بهار 99 در رابطه با کرونا انجام دادیم یکی از نکات مطروحه این بود که از جمله روندهای موجود در گذشته که با کرونا به‌شدت تقویت شد بحث فضای مجازی و مسائل مرتبط با آن است. از قبیل شبکه‌های اجتماعی، تجارت الکترونیک، که این دو در این ایام بسیار گسترش یافته است. آموزش الکترونیک، در لایه‌های مختلف با سبک‌های گوناگون بر همگان ثابت شده و بسیار جای خود را باز کرده است. چه کسی فکر می‌کرد روزی مدارس ایران به این سرعت خودشان را همگام دیگر کشورها کنند و مجازی شوند؟ حجت‌الاسلام آقامیری، رفیعی هیئت آنلاین برگزار کنند و ...

اتفاقی که افتاده فضای مجازی روی فضای واقعی به شدت تاثیرگذار شده است و در سابه فقدان جایگزین مناسب جهت پرکردن اوقات فراغت نوجوانان، اپلیکیشن likee جای خود را باز کرده است.

در ابتدا باید لایکی را بشناسیم و بدانیم از کجا آمده است. لایکی در سال 2019 جزو 10 اپلیکیشن برتر دنیا در رشد دانلود بود و ناگفته نماند که از سال 2017 به‌عنوان یکی از پلتفرم‌های تولید ویدئو شناخته شده بود و وجه تمایزش با دیگر اپ‌ها، تولید محتوای ویدئویی با بهره‌گیری از جلوه‌های بصری بود که توسط شرکت چینی BIGOدر دفتر مرکزی‌اش در بنگلادش توسعه بیشتری یافت. از این روی با نام Likee video شروع  به فعالیت کرد و با اقبال جهانی از سال 2018 و رشد دانلود در سال 2019 مواجه شد و پس از آن عنوان Likee را برای خود برگزید و در سال 2020 رشد دانلود خود را از 300 میلیون به 500 میلیون افزایش داد که بسیار جالب توجه است و نمی‌توان به‌راحتی از کسب این رتبه گذشت.

ردلاین بعدی reactionهای این اپ را بررسی می‌کنیم. برای مثال دیلی میل در مطالب منتشره سال 2019 خود، لایکی را بهشت پدوفیلی‌ها (افراد متمایل به کودکان از لحاظ جنسی) معرفی می‌کند و عنوان می‌کند که کاربران لایکی به تولید ویدئوهای مختلفی با موضوع رقص، موضوعات جنسی، خشونت، مواد مخدر و غیره می‌پردازند و این مسئله از این لحاظ مهم می‌شود که در فرهنگی مثل فرهنگ اروپا که نسبت به ایران یک سری مسائل اخلاقی بازتر است و سند 2030 حاکم است و یک سری آموزش‌ها از سنین پایین در آموزش و پرورش به بچه‌ها آموخته می‌شود، این عکس‌العمل را شاهدیم. برای مثال در آلمان، کتاب‌های بسیار دقیقی جهت آموزش‌های جنسی کودکان چاپ و در اختیارشان قرار می‌گیرد، محتوای فضای لایکی را بهشت پدوفیلی‌ها عنوان می‌کنند. در اسلاید بعدی وضعیت لایکی در کشورهای مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد که در این بررسی کوچک در صدد هستیم که با توجه به عدم عضویت افراد کمتر از 16 سال به صورت اسمی، کشورهای دیگر در مواجهه با لایکی چه شرایطی خواهند داشت؟ در آمریکا بازه سنی 15 سال، در اروپا 16 سال، روسیه 12 سال و در استرالیا 16 سال دچار محدودیتند. و هنوز هم به دلیل مجموعه دلایل سیاسی نه‌تنها لایکی، بلکه 58 اپ دیگر چینی، فیلترند. در اینجا باید به این نکته بپردازیم که کشور هند قبل از فیلتر لایکی درخواست احترام به قوانین حاکم بر کشورش را از این اپ داشت و یک سری موارد را به لایکی اخطار می‌کند که با عدم احترام به قوانین حاکم کشور هند از سوی این کشور با فیلترینگ مواجه می‌شود.

در سال 99 مرکز پژوهش‌های بتا، در آنالیزی که بر کاربران ایرانی داشت، تعداد کاربران در بازه سنی 10 تا 20 ساله تلگرام را  49 میلیون نفر، واتس‌اپ 50 میلیون نفر، اینستاگرام 47 میلیون نفر، سروش 12 میلیون نفر، بله 7 میلیون و پانصد هزار نفر، توئیتر 2 میلیون نفر و در کمال تعجب اپلیکیشن لایکی را 11 میلیون اعلام می‌کند و باید عنوان کرد که بین کاربر و نفر تفاوت فاحشی وجود دارد چرا که ممکن است فردی در لایکی با بن و بسته شدن اکانت و ایجاد اکانت جدید،صاحب اکانت‌های زیادی باشد که مجموع همه این اکانت‌ها، 11 میلیون اکانت ایرانی را در برمی‌گیرد نه 11 میلیون نفر ایرانی و در بررسی‌های تیممان به این نتیجه رسیدیم که گروه سنی 10 تا 20 ساله جامعه ما، 17 میلیون نفرند که در این شرایط کرونایی اوقات فراغت بسیار بالایی دارند و هیچ برنامه‌ای هم برایشان نداریم و این شرایط ورود به فضای مجازی به‌عنوان سرگرمی و در ادامه اتفاقاتی بعدی این فضا را به بار می‌آورد.

با توجه به روند جست‌وجوی لایکی در گوگل ترند در زمینه افزایش سرچ و دانلود و شناخت لایکی توسط ایرانیان متوجه شدیم که نسل مصرف‌کننده فعلی و آتی، نسل z یا zoomer‌ ها هستند که بر طبق تعریف جامعه‌شناسان به نسلی اطلاق می‌شود که از بدو تولد با فناوری‌ بزرگ شده‌اند و این ویژگی تغییرات شگرفی در حوزه حاکمیت، مسائل مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و به خصوص فرهنگی و اجتماعی در آینده نسلی هر کشور، از جمله ایران ایجاد خواهد کرد.

در سرچ‌های فارسی و انگلیسی لایکی در گوگل ترند، به این نتیجه رسیدیم که در اردیبهشت 99، دقیقا با شروع قرنطینه خانگی بچه‌ها و آموزش آنلاین، پیک اول افزایش و تیر 99 و شروع تعطیلی مدارس و اوقات فراغت و آزادی عمل پیک دوم آن رقم خورد. حال پرسش این است که رسانه‌های ایران از چه زمانی وارد بازی شدند و نسبت به لایکی reaction و عکس‌العمل نشان دادند؟

پاسخ این است که اولین بار کانال خبر فوری در تلگرام، ویدئویی با موضوع لایکی در ایران منتشر می‌کند و بچه‌های کاربر ایرانی لایکی را نشان می‌دهد و در آن ویدئوی 5 دقیقه‌ای، خبر ورود ایرانیان به لایکی را عنوان می‌کند و هشدار می‌دهد که این فضا مهیای تولید کلیپ‌ها و فیچرهایی با ویژگی‌های جذاب جهت استفاده کاربران رده سنی کودک و نوجوان است انیشمین‌های قرار گرفته بر ویدئوها، محتواها را خطرساز می‌کند.

ایران اینترنشنال هم دوبار به موضوع لایکی پرداخت. بار اول مجری برنامه از امکان ایجاد اکانت‌ لایکی با کاهش سن خود خبر داد و بار دوم از دو کارشناس جامعه‌شناسی و فناوری اطلاعاتی که دعوت کرده بود درخواست ارائه طرح و راهکار داشت. به این ترتیب reaction رسانه‌ها در مرداد 99 یعنی چند ماه بعد از افزایش سرچ لایکی در گوگل، مشاهده کردیم. درصورتی که زمانی این جلسه در حال برگزاری است که بهمن 99 است و بااین فاصله زمانی در حال ارائه تحلیل این اپ هستیم.

در اسلاید بعدی به میزان سرچ لایکی به‌تفکیک استان‌های ایران می‌پردازیم. با توجه به این که سرچ فارسی نسبت به سرچ انگلیسی بیشتر بوده است، استان‌های قم، مازندران، مرکزی، اردبیل و هرمزگان بیشتترین سرچ را به خود اختصاص اده‌اند. همچنین ایلام، همدان، کردستان، سمنان و یزد هم در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند. جالب است که رتبه تهران در سرچ کلیدواژه فارسی لایکی، هیجدهم است. در رصدهای انجام شده توسط من و همکارانم متوجه شدم به عنوان یک شاهد متولد دهه شصت  و اختلاف سنی من دهه هفتاد و هشتاد و نود به تفاوت دیدگاه‌های رده‌های سنی کاربران بود و پس از مشاهده ساعت‌ها لایوهای بی‌هدف متوجه شدم که در اکثر کاربران معروف و لایکرهای ایرانی شهرستانی‌اند که اگر توسط لایکی بن(ban )شوند هر روز با اکانتی جدید بالا می‌آیند. در ادامه قصد دارم به وضعیت لایکی در ایران و دنیا بپردازم. دانلود لایکی در اپ استورهای خارجی به راحتی ممکن است و بر طبق شواهدی که به دست آوردیم متوجه شدیم که لایکی از نظر user friend‌ بودن تا آنجا است که فردی نابینا یا کم‌سواد در رنج سنی 10- 8 سال به راحتی می‌تواند پیامک sms را دریافت کند. واقعیت این است که در مارکت‌های ایرانی لایکی وجود ندارد اما در پلتفرم‌های ویدئو‌محور همچون آپارات و نماوا و ... نصب لایکی و آموزش آن و حتی ویدئوهای لایکرها موجود است. حال باید پرسید آیا لایکی در ایران فیلتر است؟ پاسخ این است که آنچه که ما درک کردیم، این است که طبق اعلام پلیس فعالیت لایکی در ایران ممنوع است ولی فیلتر نیست.اما اگر الان در فضای رسانه سایبر سرچ شود، بعضی از سایت‌ها خبر از فیلتر بودن آن می‌دهند در صورتی‌که اینگونه نیست و فکر می‌کنم فقط سرعتش در ایران کاهش یافته است. به‌طوری که شاید با فیلترشکن سرعت بهتری خواهد داشت. بنابراین لایکی فیلتر نیست و پهنای باندش را محدود کرده‌اند.

در اسلایدهای بعدی به قابلیت‌های لایکی خواهیم پرداخت. باید گفت که مهم‌ترین آپشن لایکی، ویژگی الماس آن است که قابلیت تبدیل مجموع الماس‌ها به رمز ارز و کسب درآمد را ممکن می‌سازد.و باید بگویم در این چند سال تحقیق و تحلیل داده که انجام داده‌ام بر من ثابت شده که در پس رشد و توسعه زیاد هر ایده‌ای، یک فکر بیزینسی نهفته است. برای مثال در فرانت شاهد رقص دختر 8 ساله‌ای هستیم که به عنوان یک موضوع بین‌رشته‌ای توسط متخصص پژوهش‌های اجتماعی به نام خانم شهریاری و متخصص دیگر به نام خانم صدیقی که در رشته جامعه‌شناسی با گرایش مردم‌شناسی تحصیل کرده‌اند ویک دوره 5 ماهه هم در این زمینه در فرانسه گذرانده‌اند، مورد واکاوی عمیق قرار گرفت. لازم به ذکر است که یکی از وجوه تمایز فعالیت‌های اندیشکده علم، پذیرفتن موارد بین رشته‌ای است که در غیر این صورت به کارشناسان تک‌رشته‌ای ارجاع خواهد شد. در این فضا از پژوهشگران رسانه و آینده‌پژوهی چون خانم رادنژاد هم بهره بردیم  و حتی بر این اساس با ترسیم پلنی از صحبت‌ها و اظهارنظرهای یک سری از همکاران در فوکوس گروپ‌ها مستفیذ می‌شویم. پس یکی از آپشن‌های لایکی جمع‌آوری الماس و خرید و فروش آن است، تا آنجا که level کاربر به جایی برسد که لایوش باز شود و با جمع‌آوری امتیازات به مراحل بعدی بیزینس دست یابد.

در لایکی گزینه‌ای وجود دارد به‌نام پیرامون که کاربر دیگر user‌های اطراف را می‌یابد و امکان لایو گرفتن با آنها فراهم می‌شود. امکان دیگر لایکی که آن را از دیگر اپ‌ها متمایز می‌کند، مشاهده همزمان لایوهای کشورهای مختلف اقصی نقاط جهان است که این آپشن از نظر امنیتی نکاتی دارد که شاید برای یک کاربر عادی جلوه کند.

در اسلاید بعدی به بیزنس‌های شکل گرفته در این اپ می‌پردازیم. سایت لایکی‌ها با دامنه .irکار خرید و فروش الماس‌ها را بر عهده دارد. برای مثال من به‌عنوان یک لایکی‌باز درخواست 2000 الماس دارم که با پرداخت مبلغ بهای الماس‌ها می‌توانم آنها را دریافت کنم و این مسئله چیزی نیست که به‌صورت کاذب در حال شکل‌گیری باشد و اگر قرار است نگاه فیلترینگ داشته باشیم اینجاست. بهتر است به جای درافتادن با فرانت‌ها، مردم، قشرهای مختلف، ژانرهای گوناگون و رده‌های سنی مختلف، به مقابله با نودهای سؤ‌استفاده گر از این فضا که چشمگیر هم نخواهده بود، بپردازیم و این سایت‌ها را فیلتر کنیم. به‌راستی چرا این سایت‌ها فعال‌اند و به بیزنس مشغول‌اند؟ حتی اینستاگرام این سایت هم بالا آمده و فعالیت می‌کند. به همین منظور ما در تیممان برای تحلیل درست نوع مواجهه به تشکیل دو گروه مخالف فیلترینگ و موافق فیلترینگ از اعضا پرداختیم و به بررسی‌های نظرات هر دو گروه در زمینه فیلترینگ و عدم فلیترینگ و مرور تجارب گذشته فضای فوکوس گروپ و ایجاد طوفان فکری اهتمام ورزیدیم و برای ارائه راهکار به مخاطب، تحلیل فرضیات رقیب را ایجاد کردیم. با انجام این پروسه، همکاران ایده‌هایشان را مطرح و بررسی کردند و با انجام مصاحبه با لایکی بازها، ابعاد مختلف موضوع را واکاوی کردند که در ابتدا حدود 10 تا 11 مورد آسیب‌ها و تهدیدهای این برنامه را که در ادامه متذکر خواهیم شد، شناسایی شد.

1.       تناقض در قوانین عضویت در لایکی و اجرای آن؛ در پروتکل‌های لایکی حداقل سن عضویت 16 سال عنوان شده که این پروتکل نه‌تنها توسط کاربران بلکه خود نرم‌افزار هم رعایت نمی‌شود. برای مثال اگر هنگام ثبت‌نام سن 9 سال یا کمتر درج شود، نرم‌افزار هیچ‌گونه ممانعتی به عمل نخواهد آورد و به راحتی عضویت پذیرفته خواهد شد. در حال حاضر کشورهایی نظیر هلند، روسیه، آمریکا با اعمال قانون محدودیت سنی مانع از ورود افراد می‌شوند. در آمریکا افراد 15 سال، اتحادیه اروپا 16سال، روسیه 12 سال راشرط عضویت قرار داده‌اند.

2.       تناقض بین قوانین و بافت محتوایی؛ نوعی تناقض بین قوانین و سیاست‌های اعلامی و ارائه زیرساخت‌های محتوایی از سوی این شبکه اجتماعی است به گونه‌ای که یک سری جلوه‌های بصری بسیار ویژه و کارتونی و منطبق با میل و سلیقه کودکان و نوجوانان طراحی شده که در قوانین فقط افراد بالای 16 سال مجاز به استفاده می‌کند که تناقض بسیار عجیب در بافت محتوایی حس می‌شود چرا که نسل کودک و نوجوانی که از این رسانه استفاده می‌کند، نسل z یا همان نسلی که از بدو تولد با فضای شبکه‌های اجتماعی رشد می‌کند، هستند.

3.       سوء استفاده از احساسات و هیجانات که به همان گروه سنی کودک و نوجوانانی که هیجانی هستند، برمی‌گردد و به فراخور سنی که دارند در این شرایط روحی به سر می‌برند تمایل بسیار شدید به دیده شدن دارند. این رده سنی برای رسیدن به این تمایلات حتی ممکن است دست به تابوشکنی بزنند و هر کاری انجام دهند. برای مثال یک دختر هشت ساله ایرانی روبروی میز آرایش نشسته و به خوردن لوازم آرایش مشغول است و می‌گوید دارم بی‌هوش می‌شوم و در آخر دستور به لایک و تگ دارد و در غیر اینصورت تهدید به هک و فحش را دارد.

در لایکی مقوله سوء استفاده از احساسات و هیجانات کودکان و نوجوانان خود را در قالب ویدئوهای خشن نشان می‌دهد. برای مثال فرد با گریم وحشتناک رقصی را به نمایش می‌گذارد و یا نمایش سلاح سرد توسط پسران و مسائل و کلید واژه‌های جنسی موجب خلق دنیای مجازی جدید و به‌اصطلاح زندگی دوم شده است و فکر می‌کنم در حال‌حاضر از مرتبه second life  بهfirst life رسیده است و عملاً در شرایط کرونا first life نوجوانان به سمت فضای مجازی می‌رود و بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی آقای ایکرز، که یادگیری را در ارتباط با پیامدهای رفتار می‌داند و تأکید دارد که همه رفتارها نتیجه محرک‌ها یا واکنش‌های دیگران نسبت به آن رفتار است. نوجوان با تدوین و تهیه یک فیلم کوتاه و به اشتراک گذاشتن و مورد اقبال قرار گرفتن بیشتر آن، دنبال‌کننده بیشتری خواهد کرد و این فرایند برای وی لذت‌بخش‌تر خواهد شد. چرا که بر اساس اصل ثبات اجتماعی، تأیید مخاطب و افزایش دنبال‌کننده‌ها موجب افزایش اطمینان فرد از کاری که انجام می‌دهد، می‌شود. پس افزایش دنبال‌کننده برای او یعنی هویت‌بخشی و بالا رفتن اعتماد به نفس. حال آسیب‌های اجتماعی کودکان و نوجوانان از این نقطه آغاز می‌شود زیرا آنها کم‌کم به این نتیجه می‌رسند که برای افزایش دنبال‌کننده‌ها و کسب امتیاز بیشتر، باید کارهای نامتعارف‌تر انجام دهند.

همانطور که در ارائه خانم رادنژاد مطرح شد، در شبکه‌های اجتماعی یک فضای فیدبک افزایشی وجود دارد یعنی این فضا توجه چه مثبت و چه منفی باعث افزایش بیشتر دیده شدن می‌شود. برای مثال در فضای لایکی دختر لوازم آرایشی خور و در فضای بیرون لایکی خانم ریحانه پارسا  با روش هر چه بدتر، بهتر، لایک و فالوور و بیننده بیشتر به دست می‌آورند. سعیمان بر این است با گسترش حوزه مطالعاتی، از همکاری گروه z بیشتر بهره‌مند شویم. در این راستا با انتقال از پژوهشگاه خواجه نصیر به ساختمان جدید و وسعت حوزه مطالعاتی بر این اهداف بیشتر صحه گذاشتیم.

برای مثال لایو نیمه شب ریحانه پارسا با 17000 هزار فالوور و نوع پوشش و اندازه کوتاهی موهایش و ابراز آزادگی کردن وی در روزهای آتی، دعوا با امین تارخ، ارتباط با گردانندگان سایت‌های شرط‌بندی و ماجرای شادمهر عقیلی بسیار پراهمیت و مرتبط با هم بود که در شبکه مفهوم گسترده‌ای داشت. ما در شبکه مفهومی به نام SNA با نود، گراف و غیره آشنا می‌شویم که در این مسیر بسیار مؤثرند.

4.       قبح‌شکنی و هنجارشکنی از دیگر آسیب‌هاست چرا که غالب کاربران افراد کم‌سن و سالی هستند که بدون نیاز به دانش و سواد در  فضای باز قرار می‌گیرند و خط قرمزها را رد می‌کنند که نکته حائز اهمیت سهولت دسترسی و کاربری کودکان و نوجوانان در تولید و انتشار محتوای نامتعارف، هنجارشکنانه، قبح‌زدایی از هنجارهای رسمی و عرفی جامعه را منتج می‌شود. نکته مهمی که در روش رصد ما وجود دارد، این است که گزارش اولیه استخراج شده از یافته‌ها را در اختیار دختری 15 ساله که در مقطع اول دبیرستان استعدادهای درخشان در رشته ریاضی فیزیک تحصیل می‌کرد، قرار دادیم و وی اینگونه اعلام نظر کرد که حس استقلال در این سن با حضور در لایکی تقویت می‌شود که با فیلترینگ از آن محروم می‌شوند. پس لایکی این فرصت را فراهم می‌کند که نوجوانان برای ابراز شخصیت و افزایش حس استقلال خود پا را فراتر از مرزهای دنیای واقعی گذارند و به هنجارشکنی روی آورند. این پدیده را در حوزه روانشناسی و جامعه‌شناسی اصل ثبات اجتماعی منفی می‌نامند که در آن توجه افراد به‌صورت ناهشیار به جای معطوف شدن به عدم مطلوبیت یک رفتار خاص، بر میزان شیوع آن متمرکز و معطوف شوند. یعنی هرچقدر رفتارهای هنجارشکنانه لایک بیشتری بگیرند به سمت اتفاقات خطرناک‌تری سوق داده می‌شوند و فرد متوجه نیست در چه فضایی وارد شده است.

5.       امکان سوء استفاده از مکان جغرافیایی ،مورد بعدی آسیب‌های اجتماعی است. وجود گزینه پیرامون یا Near by به معنی در نزدیکی که در دو اسلاید قبل به آن اشاره شد، یکی از بخش‌های تأمل‌برانگیز این برنامه است که افراد می‌توانند فاصله موقعیت سایر کاربران را نسبت به خود ببینند. همچنین این برنامه به‌صورت خودکار مکان جغرافیایی کاربر را با هر پست به نمایش می‌گذارد و با قابلیت جستجو به کاربر این امکان را خواهد داد که نتایج را بر اساس جنسیت فیلتر کند به طوری که با توجه به این موضوع یک روانشناس استرالیایی به نام آقای مایکل گرک لایکی را نگرانی بزرگ تعبیر می‌کند و به دیلی تلگراف می‌گوید: تصور نکنید که شکارچیان احمقند، آنها دقیقاً می‌دانند فرزندان شما کجا هستند و چطور و با چه روش‌هایی باید آنها را پیدا کنند و در ادامه روزنامه دیلی میل به همان موضوع بهشت پدوفیلی‌ها اشاره می‌کند که نگرانی خانواده‌های بریتانیایی و استرالیایی را برانگیخته است.

6.       امکان سوء استفاده جنسی یا مالی یکی دیگر از آسیب‌های این اپ است، بدین‌گونه که با توجه به اینکه افراد کم‌سن و سال در لایکی برای دیدن و انتشار ویدئو و لایو در این فضا حضور دارند، یک سری سودجو برای جذب مخاطب یا سوء استفاده از طریق تغییر IP و شماره مجازی، لایو کاربران را فعال می‌کنند که متأسفانه 90 درصد این افراد از شماره کاربران به خصوص کاربران دختر جهت سوء استفاده جنسی و مالی بهره می‌برند.

7.       ترغیب به دریافت مشوق‌های مالی با افزایش فعالیت که در بحث بیزنس گنجانده می‌شود، به‌طوری که در لایکی فعالیت‌ها و تعداد لایک‌ها کاربران سطح‌بندی می‌شود و اگر فردی لایک و اکانت بیشتری داشته باشد به سطح بالاتر می‌رود و به‌عنوان امتیاز، الماس دریافت می‌کند و از مجموع افزایش الماس‌ها و تبدیل به رمزارز خرید و فروش ارز دیجیتال، کسب درآمد می‌کند. لازم به ذکر است که در حال‌حاضر ارزش یک بیت‌کوین، معادل یک میلیارد تومان و یک اتریوم معادل 8 میلیلون تومان است که استخراج ماین در کشور و درزمانی در تبدیل استودیو حالا خورشید آقای رشیدپور به ماینر از جمله این فعالیت‌ها در زمینه ارز دیجیتال است که زمانی دولت هم برای نیل به یک سری اهداف از جمله دور زدن تحریم‌ها، به این کار پرداخت به طوری که شهرک‌های صنعتی و کارخانه‌ها تعطیل شدند و با استفاده از برق صنعتی به استخراج ماین جهت ایجاد درآمد پرداختند.

نکته بسیار مهمی که در زمینه رسانه از آموخته‌هایم ،یافتم این است که می‌بایست سه cیعنیcontext, content, conceptو دو pیعنیproduct, process را مدنظر قرار دهیم. در حال حاضر context لایکی، ویژه تین‌ایجرهاست، به‌طوری که دختران 10 تا 20 با فالوورهای بسیار زیاد درلایکی حضور دارند و گروه سنی بالای 20 سال حضور در این فضا را کسر شأن می‌دانند.

حال بر اساس مفهوم اقتصاد «توجه» که به تازگی در رسانه مطرح شده، کاربران به‌منظور جلب توجه مخاطب در لایکی، باتوجه به دو ویژگی عدم محدودیت سنی و نبود فیلترینگ در اینستاگرام با ایجاد page،به‌گونه‌ای تبلیغ می‌گیرند که کاربر 12 ساله حدود 20 یا 30 میلیون تومان در ماه درآمد دارد. بیزنس پشت ماجرا آنقدر مهم است که کاربران در 12 سالگی توان خودکفایی مالی پیدا کرده و از طریق ایجاد پست‌های فان ودریافت آگهی‌های مختلف و متنوع، کسب درآمد می‌کنند. حال وقتی به آینده این افراد  در پذیرفتن نقش پدر یا مادر می‌اندیشیم که در جامعه‌act‌ داشته و مؤثر باشد، چشم‌اندازی مبهم ترسیم می‌شود که حضور برجسته روانشناسان و جامعه‌شناسان را می‌طلبد. تا بر این کیس کاربردی و مهم که آینده‌ساز فردای ایران است به دور از هرگونه نگاه حزبی و سیاسی به درک و واکاوی معضل بپردازند.

8.                 الگوبرداری از شاخ لایکی از دیگر موارد مهم است؛ برای مثال در آمریکا این ویژگی را، فرصتی جهت توسعه یک فرهنگ و پیام دیدند چراکه سبک زندگی این کارکترها از جمله مدل مو، سبک آرایش، لباس و ... مرجع آمال و آرزوی فالوورها می‌شود که نقدها و اعتراض‌های مختلف و ایجاد یک سری قوانین بن شدن از طرف لایکی می‌تواند به تعدیل سرایت این سبک‌های زندگی بیانجامد.

9.       پردازش داده‌های تصویری از دیگر موارد مورد بررسی است که با توجه به عدم وجود مرز و حریم شخصی در تولید ویدئوها، هر کاربر در صورت آشنایی با زبان‌های مختلف دنیا می‌تواند لایو بقیه را ببیند که این دسترسی و پردازش داده‌ها می‌تواند برای دیگر کشورها، علی‌الخصوص ایران، ملاحظاتی را ایجاد کند. یکی از دلایل فیلتر تیک‌تاک در زمان ترامپ، از یک طرف تهدید از دست دادن داده‌های کشورش بود و از طرف دیگر جنگ تجاری با چین که مانع پیاده‌سازی 5gتوسط کشور هوآوی در اروپا و تنظیم قراردادی جهت خروج از اروپا شد.

10.     بلوغ زودرس از دیگر آسیب‌های است که قبل از کرونا هم جامعه به این مشکل دچار شده بود چه برسد به زمان کرونا و دسترسی بیشتر به فضای مجازی که این معضل را دو چندان کرد که باید جامعه‌شناسان و روانشناسان و تحصیل‌کردگان بین‌رشته‌ای به رصد و بررسی آن بپردازند.

11.     پایین بودن سواد رسانه‌ای والدین نکته مهم دیگری است که در برنامه‌ای که اینترنشنال با حضور دو کارشناس برگزار کرده بود، یک خانم جامعه‌شناس به سطح بسیار پایین سواد رسانه‌ای والدین اشاره مؤکد داشت. چرا که نه‌تنها والدین سواد رسانه‌ای پایینی دارند بلکه وجود مشکلات اقتصادی دو مسئله مهم زمان آموزش و نظارت در نظر گرفته نمی‌شود و به گفته کارشناسان و متخصصان، بیش از 50 درصد خانواده‌های ایرانی یا اصلاً نظارتی بر استفاده فرزندان از فضای مجازی ندارند و یا سطح نظارت بسیار پایینی دارند. لایکی در رابطه با این موضوع در اثر فشارها و اعتراض‌ها، گزینه‌ای به نام parental controlرا افزود که با ورود به setting لایکی این گزینه فعال می‌شود تا اگر فرزندان قصد اشتراک‌گذاری ویدئویی را دارند قبلاً جهت ارزیابی و اعمال نظر والدین به سمع و نظر والدین برسد که این نظارت بسیار فانتزی است و ممکن نخواهد بود.

در ادامه اسلایدهای مواجه با لایکی قصد دارم عنوان کنم که در چه صورتی لایکی، صحنه‌ای را خواهد بست؟ طبق متنی که از voiceلایو انگلیسی‌ای پرینت اسکرین کردم و به فارسی ترجمه کردم، لایکی اعلام می‌کند مؤدب و محترم باشد! «لطفاً خط مشی‌های جامعه ما را دنبال کنید.ممکن است رفتارهای نامناسب و یا محتواهای جنسی خشونت‌آمیز، منجر به انسداد حساب شما و گزارش به مقامات قضایی شود» حالا کدام مقام قضایی مشخص نیست. در قسمت دوم پاراگراف این‌گونه می‌گوید «شارژ کردن الماس از هرشخص ثالثی در لایکی پذیرفته نیست و منجر به ممنوعیت و انسداد حساب شما خواهد شد» در حالی که در ایران طبق سایتی که در یکی از اسلایدها نشان دادم، این قوانین به‌راحتی نقض می‌شود. و دست یافتیم که دستورالعمل‌ها و قوانین مثمرثمر نخواهد بود. برای مثال  با بهره‌گیری از تجارب کاربری متوجه شدم که نمایش تصویر گربه، دود پخش کردن، سیگار کشیدن منجر به بن شدن صفحه می‌شود که کاربرانی که ادعا می‌کردند استاد بن شدن در لایکی هستند هر روز با یک اکانت دوباره بالا می‌آیند.

در اسلاید بعدی از نظرات کاربران کاربران استفاده کردیم. در این اعلام نظر یکی از نوجوانان کاربر لایکی اعلام می‌کند اگر می‌توانستم در لایکی تغییری ایجاد کنم به دلیل بی‌جنبگی افغانستانی‌ها که ویدئوهای نامتناسب برای یک بچه 7 تا 10 سال به نمایش می‌گذارند آنها را از لایو محروم می‌کردم. پس از ان در بررسی‌ها مصادیق این کلام را یافتیم و معلوم شد چند افغانستانی با ادبیاتی بسیار ناپسند و کپشن‌های ناخوشیند لایو می‌گذارند.

کاربر دیگری می‌گوید لایکی به دلیل داشتن جنبه تفریحی، مثل تلگرام فیلتر نمی‌شود. چرا که تلگرام جنبه کاری دارد و افراد زمان زیادی را در اینستاگرام و تلگرام صرف می‌کنند و به آن اعتیاد دارند و اشاره می‌کند که فیلترینگ شاید از بروز ناهنجاری‌ها جلوگیری کند ولی بازخورد خوبی نخواهد داشت و با اعتراض مردم و جوانان نسبت به سلب سرگرمی مواجه خواهند شد.

تجربه بعدی مربوط به امکانات فیچر و بتل است که دو نفری که در لایو هستند می‌توانند با هم بتل کنند یعنی طی حکمی هرکسی بعد از یک دقیقه و سی ثانیه از سوی طرفداران و بینندگان لایوش بیشترین امتیاز را بگیرد، برنده بتل خواهد بود و حکمشان قابل اجراست و این افزایش امتیاز، دریافت الماس و به فراخورش رمز ارز را در پی خواهد داشت.

اسلاید بعدی در رابطه با دو سناریوی متحمل در مواجه با لایکی است. قبل از توضیح این اسلاید لازم می‌دانم متنی را که در رابطه با توئیتر، اینستاگرام و تلگرام نوشتم را عنوان کنم. بر اساس تجربیات شخصی‌ام به این نتیجه رسیده‌ام که کسانی که در توئیتر فعالیت می‌کنند، بعد از مدتی تندخو و رادیکال می‌شوند و افرادی که در اینستاگرام فعال‌اند بعد از مدتی افسرده می‌شوند. به این دلیل که دائماً باطن زندگی خود را با ظاهر زندگی دیگران که از این دریچه شاهد آن هستند و اساساً دکوپاژ است، مقایسه می‌کنند. و کسانی که از تلگرام بهره می‌برند بعد از مدتی دچار توهم آگاهی می‌شوند که در این زمینه پیشنهاد مطالعه کتاب توهم آگاهی نوشته مجتبی شکوری را دارم  و در نهایت آثار و تبعات لایکی را هم که شاهد بودید.

این متن باید در اختیار دست‌اندرکاران قرار گیرد و از لحاظ دانش برای دانش و علم برای علم خارج شود که تفاوت مشی اندیشکده و پژوهشکده از بعد است. به طوری که در اندیشکده علم باید برای حل مسئله کاربردی شود و دلیل تبدیل پژوهشکده ما به اندیشکده همین موضوع بود که کاربردی کردن مسائل بین‌رشته‌ای، دلیل  این رویکرد است. قبل از اتمام بحث بهتر است به این موضوع جالب اشاره کنم که در حال حاضر رباط‌های انسان‌نمایی در اینستاگرام فالوورهای میلیونی دارند که در کنار انتشار زیست خود، به تبلیغات و بیزنس خود هم می‌پردازند. حال پرسش اینجاست که ما به چه سمتی می‌رویم؟ لازم است برای نسل فردا آینده‌پژوهی داشته باشیم. باید گفت که فناوری به هیچ وجه خنثی نیست و در آینده‌ای نه چندان دور به مثابه یک بهمن از روی همه به خصوص حاکمیت‌هایی که فناوری را درک نکنند، عبور خواهد کرد و این خطر برای اکثر کشورها مطرح است. حال پرسش این است که مواجه ما با لایکی چه باید باشد؟ همانطور که اشاره شد ما دو سناریو را در نظر گرفتیم. بعضی‌ها سناریوی اول یا همان فیلترینگ را می‌پسندند که باید پرسید که اگر بر طبق یک گزارش، مقاله، پیشنهاد و حرکتی جهت فیلترینگ لایکی تلاش کنیم و راهکار مواجه با لایکی را همین اقدام بدانیم و در سیستم داینامیک بررسی نکنیم، تبعات فیلترینگ چه خواهد بود؟ همه در مورد آسیب‌های بسیار زیاد و غیرقابل انکار لایکی متفق‌القولیم و 11 مورد را برشمردم و شاید 6 مورد دیگر هم باشد، اما باید دید پیامدهای فیلترینگ چیست؟ باید گفت نسل z که از بدو تولد با شبکه‌های اجتماعی و فناوری رشد کرده نصب VPN را به راحتی می‌داند و فقط سن VPN عقب‌تر می‌رود. مثل تحریم که در زمان ترامپ بی‌اثر شده بود و مردم نسبت به آن خنثی بودند، آنقدر از ابزار فیلترینگ استفاده بد می‌شود که بی‌اثر خواهد شد و فیلترینگ و نوع نگاه به آن تبدیل به ضدخودش می‌شود. برای مثال چرا تلگرام در ایران فیلتر است؟ دلیل اصلی رمز ارز تلگرام به نام TON که اگر با توجه به استقبال گسترده مردم ران می‌شد و رسمیت می‌یافت، اقتصاد به اندازه کافی بیمار ایران را به یک فروپاشی وسیع عملی می‌رساند. تلگرام white paper ای دارد به نام TON که خودش منتشر کرده و دادگاهی در آمریکا آن را ممنوع کرد. حال مردم در این زمینه چقدر می‌دانند و در جریان هستند و در صورت دانستن، چقدر به پیش‌بینی تبعات و پیامدهایش واقف‌اند؟ از طرفی در زمینه خرید و فروش VPN ترنور وسیعی در ایران وجود دارد و رده‌های سنی پایین به آن دسترسی دارند که تبعات اجتماعی زیاد دارد و سن بلوغ را پایین می‌آورد. باید با نگاهی داینامیک تاثیرات را بسنجیم و تصمیم‌گیری کنیم. از این منظر یک سری راهکار پیشنهاد کردیم که هنوز نهایی نشده ولی به جهت اینکه جلسه پنل خبرگی داشته باشد از نظرات شما هم در زمینه ارائه مطالب و هم راهکارهای پیشنهادی شما در مواجهه با لایکی از منظر فیلترینگ و عدم فیلترینگ استفاده خواهیم کرد.

همانطور که مستحضرید تفاوت فوکوس گروپ و طوفان فکری این است که در فوکوس گروپ باید افراد مختلف با دیدگاههای گوناگون اعلام نظر کند و نظرهای بالاتر جمع‌آوری و استخراج شود، در حالی که طوفان فکری قضیه کاملاً متفاوت است.

ما با توجه به در نظر گرفتن دو بازه کوتاه‌مدت و میان‌مدت راهکارها را متصور شدیم. تعریف ما از میان‌مدت بر خلاف بعضی از محققین که 3 تا 5 سال را در نظر می‌گیرند، 1 یا 2 ساله است که شامل بررسی و الگوبرداری و مطالعه تطبیقی عمیقی است که با مبنا قرار دادن تجارب کشورهای موفق در مواجهه با لایکی با توجه به نوشتن white paper و پالیسی و قوانین، بسیار قوی عمل کرده‌اند، یک موضوع پژوهشی تعریف کنیم و بر کشورهای موفقی همچون هلند و روسیه که با بهره گیری از تیم‌های جامعه‌شناسی و روانشناسی در این زمینه به نتایج مهمی دست یافته‌اند، فوکوس کنیم. راهکار بعدی استفاده از ابزارها و فناوری برای مقابله با آثار سوء شبکه‌اجتماعی است. برای مثال چندی پیش که یک همکار Developer قوی قصد خرید تبلت برای دختر کوچکش داشت، پرسیدم با توجه به مشغله و تجربه‌های کاری زیاد در زمینه دانش فناوری قبل از در اختیار دادن تبلت چه تمهیدی داری؟ پاسخ داد اپلیکشن family link را نصب خواهم کرد. حال باید پرسید چند درصد از وجود چنین اپی و نصب آن آگاهی دارند؟ بنابراین توانمندسازی و افزایش سواد رسانه‌ای والدین در قالب تهیه محتوای آموزشی و انتشار آن از طریق کانال‌ها و شبکه‌های اجتماعی آموزش و پرورش بسیار ضروری است. پس آموزش و پرورش می‌تواند از طریق این فرایند، پروسه را پیش ببرد که به فرآورده و product دست یابد و آن  چیزی نیست جز افزایش سواد رسانه‌ای و ایجاد راهکارهای این چنینی.

راهکار بعدی استفاده از ظرفیت مجموعه‌هایی نظیر فن‌آور برای طرح مسائل بین‌رشته‌ای و ایجاد راهکارهای بهینه برای تولید و حمایت از پلتفرم‌های بومی. اگر مطلع باشید فن‌آورد مجموعه‌ای است که با همکاری دانشگاه شریف، دانشگاه تهران و دانشگاه‌های معتبر دیگر کشور زیر نظر نهاد ریاست جمهوری هر ساله به‌روز می‌شود  به گونه‌ای که ایونت اخیرش روی شبکه صدا و سیما پخش شد. باید یک سری از مسائلمان را out sourcing  یا برونسپاری کنیم و جمع‌سپاری کنیم و از توان جوانان تحصیل‌کرده کشور جهت حل مسائل استفاده کنیم. به‌طوری که فن‌آورد زیرساخت و پلتفرم و اساس کار شوند و ایجاد چالش کنند برای مثال چالش تولید پلتفرم بومی ویژه کودکان و نوجوانان از تیم‌های مختلف جهت شرکت دعوت شود  به وسیله کارشناسان غربالگری شود و بعد از اعلام ایونت نهایی دو تیم منتخب را هم اعلام کنند. آیا این کار را در مورد پیام‌رسان‌های ایرانی انجام داد؟ ان زمان که 5 اپلیکیشن شناسایی شدند نمی‌توانستند در این چالش شرکت کنند و بر حسب شاخص‌های ایندیکیتورهای مشخص شده توسط کارشناسان فن‌آورد و روانشناسان، جامعه‌شناسان، متخصصان حاکمیتی و فناوری اطلاعات و ... پیشنهاد شوند و در صورت پاس کردن آن شاخص‌ها و ورود به رقابت فاینال حمایت شوند و با در اختیار قرار دادن date counter، زیرساخت‌ها و جذب نیرو و تبلیغ صدا و سیمایی با تفکر بیزنس به فعالیت بپردازند؟

برای مثال سال 2007 سردبیر روزنامه اکونومیست برای نوشتن یک گزارش اقتصادی به امریکای جنوبی سفر می‌کند که توجهش به بیرنس کارتل‌های موارد مخدر جلب می‌شود و نگارش کتابی تحت عنوان نارکونومیک (Narconomic)  را شروع می‌کند ـ که متاسفانه این کتاب در ایران ترجمه نشده استـ و مشخص می‌شود که کارتل‌های مواد مخدر دقیقا همچون یک بیزنس فعالیت می‌کنند. باید تفکرهای بیزنس را جایگزین تفکرحمایت‌های کپسولی، سرنگی و رانتی کنیم. حتی با حضور تیمی از حاکمیت که بتواند برنده شود و از طرفی پالیسی را اجرا کنیم، کافی است. مگر در شرایط اقتصادی سال 96 به بعد که کاهش سود بانکی شروع شد، به‌طوری که اذر 96 کاهش سود بانکی، اردیبهشت 97 پیک دلار و اتفاقات دومینووار همچون ارز 4200 تومانی آقای جهانگیری و گرانی بنزین و ... اسنپ و تپ‌سی بخشی از فشار اقتصادی را هندل نکردند؟ آیا می‌توان این مهم نادیده گرفت که کسانی که هیچ راه درآمدی نداشتند در اسنپ مشغول به کار می‌شدند و از نظر روانی نقش مهمی در تاب‌آوری داشتند؟ آیا در این شرایط اپلیکیشن‌های دیگر هم می‌توانند مردم را در فضای بومی یاری کنند؟چند ماه قبل از آبان 98 که به قطع اینترنت منجر شد، کنفرانس بین‌المللی‌ای برگزار شده بود که خبر از local شدن اینترنت کشورها می‌داد و اجازه خروج هیچ محتوایی از کشورها داده نمی‌شد که سردمدار این کار چین و روسیه هست. چین با انواع و اقسام موتور جست‌وجوگر و اپلیکیشن‌های خود و روسیه هم با موتور جست‌وچوگر یاندکس (yandex) معرفی شدند. باید گفت که دنیا به سمت local شدن محتوا می‌رود و ما هم باید به فکر باشیم. دوره یأس از ساخت اپ ایرانی گذشته و مشکل اساسی رعایت نکردن مختصات موفقیت است.

نکته بعدی همانطور که عرض شد، با توجه به فقدان برنامه‌های مناسب جایگزین برای پرکردن اوقات فراغت و افزایش حضور بچه‌ها در شبکه‌های اجتماعی باید از ظرفیت روانشناسان، جامعه‌شناسان و کارشناسان مذهبی به دو منظور استفاده کرد. 1. طراحی اوقات فراغت 2. تولید سند 2030 ایرانی. چرا که والدین بازه سنی کودکان و نوجوانان با یک سری سؤالات جنیسی از طرف فرزندان مواجهند که نیاز یک سری آموزش‌های جنسی ضرورت می‌یابد که به دلیل بافت سنتی کشور، بر آنها درپوش گذاشته شده و به خوبی نمی‌توان در مورد آن صحبت کرد. در حال حاضر فرانتfront کار این موضوع است و از آنجا که نمی‌توانیم بر مسائل جنسی کودکان و نوجوانان solution بدهیم و دیالوگ برقرار کنیم از این بعد ضربه می‌خوریم. ما باید برای این مسائل سند تهیه کنیم و در رسیدن به اهداف پیش رو از جامعه رسانه‌ای کشور و جامعه‌شناسان، به دور از مشکلات و حاشیه‌های جانبی استفاده کنیم و به ترویج ان بپردازیم.

بحث بعدی تهیه پیوست قوانین استفاده کاربران از شبکه‌های اجتماعی است که با مطالعه تطبیقی کشورهای منتخب بهتر به این مهم دست می‌یابیم. شاهدیم که فشارهای فعلی بر لایکی از طرف کشورهای مختلف منجر به تهیه این پیوست شده است. حال چرا ما در تهیه این پیوست سهمی نداریم؟ در کشور مؤلفینی در حوزه کارشناسان حقوق و سایبر فعالیت می‌کنند که به کمک آنها می‌توان فشارهای حقوقی برای رعایت قوانین کشورها بر اپلیکیشن‌ها وارد کرد. اگر به هر دلیلی نتوانستیم با این روش بر کاستی‌ها فائق آییم، پیشنهاد کنیم که در صورت بروز هرگونه فیلترینگ، پیوست رسانه‌ای هم داشته باشیم. مور دیگر تسریع در راه‌اندازی شبکه‌های ملی اطلاعات در راهکارهای میان‌مدت باید حتما در نظر گرفته شود چرا که بر بستر این مورد خیلی از بیزنس‌ها و کسب‌وکارها می‌توانند شکل بگیرند و اگر درراهکارهای میان‌مدت منظور شود امیدی به آن نخواهد بود. دومین راهکار میان‌مدت حمایت از شرکت‌های خصوصی برای تولید و راه‌اندازی پلتفرم‌های بومی پس از تأیید کارشناسان مجموعه‌هایی نظیر فن‌آورد است. راهکارهای میان‌مدت اشاره به حمایت شرکت‌های منتخب فن‌آورد شده است که باید فوکس گروپ ما نهایی شود تا کاملاً به این مسائل پرداخته شود. و دیگر اینکه یکی از نیات من برای برگزاری این جلسه پرسش در رابطه با میزان آشنایی شما با لایکی است و آیا قبلاً نامش را شنیده بودید و یا عضو لایکی هستید؟ آیا در حوزه لایکی مطالعاتی داشته‌اید در این صورت ما را در ارائه راهکارهای پیشنهادی یاری دهید.

پیاده سازی و ویرایش :احترام السادات قدیمی وحید

‌